Drewniana architektura prefabrykowana w Finlandii i historia eksportu
Prefabrykowana architektura ma długą historię, zwłaszcza w kontekście zastosowania w procesach odbudowy jako tymczasowe rozwiązanie mieszkalne. Zarówno Polska, jak i Izrael kupowały fińskie domy prefabrykowane już w okresie międzywojennym. Kiedy po II wojnie światowej pojawiła się potrzeba masowej odbudowy, handel domami nadal się rozwijał. Główną różnicą w okresie powojennym było to, że kilka dużych fińskich organizacji handlowych koordynowało handel. Handel ten odgrywał również ważną rolę w dyplomacji kulturalnej, ponieważ zapewnianie mieszkań było postrzegane jako doskonały sposób na nawiązanie przyszłych kontaktów między rządami.
Podczas II wojny światowej fiński przemysł prefabrykowanych domów dynamicznie się rozwijał. W tym czasie powstały dwie główne organizacje handlowe: Puutalo Oy w 1940 roku i Myyntiyhdistys Puurakenne w 1944 roku. Organizacje te były głównymi producentami, z Puutalo Oy jako największą organizacją, a Myyntiyhdistys Puurakenne jako drugą co do wielkości. Ponadto mniejsze organizacje lub niezależne firmy produkowały drewniane domy na eksport, na przykład Pelkkatalojen myyntiyhdistys.
Początkowo produkcja zaspokajała potrzeby budowy obiektów wojskowych, ale szybko przestawiła się na produkcję mieszkań. W ramach traktatu pokojowego Finlandia miała wypłacić Związkowi Radzieckiemu wysokie reparacje wojenne. Część tych płatności została zrealizowana w postaci prefabrykowanych domów drewnianych, co przyczyniło się do szybkiej organizacji i rozwoju przemysłu. W 1948 roku ostatnie domy z reparacji wojennych zostały wysłane do Związku Radzieckiego, co pozwoliło fińskim producentom jeszcze bardziej skoncentrować się na transakcjach międzynarodowych.
Ze względu na sytuację polityczną, w której Związek Radziecki monitorował fińskie inicjatywy w polityce zagranicznej, Finlandia musiała znaleźć sposoby działania, które nie wywołałyby konfliktów z rządem radzieckim. W okresie powojennym dyplomacja kulturalna stała się ważnym narzędziem fińskiej działalności międzynarodowej. W tym przypadku handel prefabrykowanymi domami służył jako kanał nawiązywania kontaktów międzynarodowych.
Fińskie firmy chętnie uczestniczyły w negocjacjach międzynarodowych umów handlowych, czasami współpracując, a czasami rywalizując ze sobą. Typową sytuacją było to, że typy budynków były opracowywane we współpracy między firmami, a krajem zamawiającym, co skutkowało tym, że ten sam typ budynku pojawiał się na kilku rysunkach, ale pod różnymi nazwami.
Przemysł prefabrykacji odegrał również ważną rolę w powojennej odbudowie kraju w Finlandii. Po wojnie 400 000 Karelów musiało znaleźć nowe domy po ewakuacji z terenów utraconych przez Związek Radziecki na mocy traktatu pokojowego. Przemysł prefabrykacji zapewnił bardzo potrzebne miejsca pracy dla mężczyzn powracających z wojny. W latach 40. XX wieku około 95% domów prefabrykowanych było eksportowanych, a reszta dostępna na rynku krajowym. Dopiero pod koniec lat 60. XX wieku krajowy rynek domów prefabrykowanych zaczął gwałtownie rosnąć.
Obecnie większość domów jednorodzinnych w Finlandii powstaje w technologii prefabrykacji.
Polska
Do Polski fińskie domki trafiały albo jako dar od Związku Radzieckiego, który przekazywał budynki pozyskane w ramach programu reparacji wojennych, albo były kupowane bezpośrednio od fińskich urzędników w zamian za węgiel. Budynki były głównie wysokiej jakości drewnianymi domami, położonymi w pobliżu obszarów miejskich lub przemysłowych, tworzącymi oddzielne osiedla otoczone ogrodami.
W późniejszych czasach zarówno budynki, jak i otoczenie zostały dostosowane do lokalnych upodobań, jak na przykład na Osiedlu Jazdów w Warszawie. Dziś, po dekadach groźby wyburzenia, Osiedle Jazdów zyskało miano dziedzictwa kulturowego dzięki lokalnemu aktywizmowi i przykładowi ponownego wykorzystania domków oraz nowemu modelowi oddolnego współzarządzania przestrzenią publiczną.
Izrael
W 1948 roku nowo powstałe państwo Izrael stanęło w obliczu poważnego kryzysu mieszkaniowego z powodu masowej migracji uchodźców, w tym ocalałych z Holokaustu z Europy i innych osób uciekających z Bliskiego Wschodu. Imigranci ci przybyli z minimalnym dobytkiem i potrzebowali natychmiastowego zakwaterowania. Dostrzegając tę potrzebę, fiński rząd i producenci mieszkań zaoferowali Izraelowi tymczasowe rozwiązania mieszkaniowe, co doprowadziło do szeroko zakrojonej operacji dyplomatycznej i gospodarczej, która uczyniła Izrael jednym z największych importerów fińskich domów prefabrykowanych w tamtym czasie.
Firmy takie jak Puutalo Oy i Puurakenne wyeksportowały do Izraela tysiące prefabrykowanych domów i innych budynków użyteczności publicznej. Eksport ten był wspierany poprzez stosunki dyplomatyczne i finansowany owocami cytrusowymi i innymi towarami. Aby obniżyć koszty, władze Izraela zażądały prostszych modeli, czasami pozbawionych takich elementów jak podłogi i dachy, co wpłynęło na jakość.
Domy zostały wysłane głównie do tymczasowych obozów przejściowych (Ma'abarot) i socjalistycznych osiedli rolniczych (kibuców i moszawów). Chociaż większość z nich ostatecznie zburzono, niektóre prefabrykowane domy przetrwały, podkreślając swoje dziedzictwo kulturowe i historie imigrantów, którzy w nich mieszkali.
